Weerbaar worden tegen droogte en overstromingen

Een consortium bestaande uit Buildwise, Embuild Vlaanderen, NAV, Vlakwa en VLARIO begon in maart 2022 aan een ambitieus project rond waterbewust bouwen. Door een aantal pilootcases en hun technologische innovaties nauwgezet op te volgen en de vergaarde inzichten te bundelen, bieden de partnerorganisaties spelers uit de bouwsector handvatten om zelf aan de slag te gaan. (Wout Ectors)

Wanneer we projectverantwoordelijke Wim Garmyn (Embuild) vragen naar de noodzaak van het project Waterbewust Bouwen, maakt hij meteen zijn punt. “Er bestaat op zich vrij veel innovatieve kennis rond duurzame watertechnieken in een bebouwde omgeving, maar die stroomt nog niet snel genoeg door naar het werkveld.” Daar moet dit COOCK-project, een letterwoord dat staat voor Collectief Onderzoek & Ontwikkeling en Collectieve Kennisverspreiding, verandering in brengen. Het loopt – in eerste instantie, want de samenwerking smaakt naar meer – tot februari 2024. Het objectief? Expertise opbouwen rond innovatieve, duurzame watertechnieken en die vervolgens verspreiden naar de brede bouwsector, van aannemers en architecten tot studiebureaus, sanitaire installateurs en fabrikanten. “De ultieme doelstelling is een positieve transformatie realiseren in de weerbaarheid van de omgeving tegen droogte en overstromingen”, aldus Garmyn. Het consortium besloot twaalf pioniersprojecten te selecteren en intensief op te volgen. Daarbij worden de gebruikte technieken in kaart gebracht, stalen genomen en technische, organisatorische en juridische knelpunten op een rijtje gezet. Om de resultaten zo leerrijk en inspirerend mogelijk te maken, ging het om een diverse verzameling cases: groot- en kleinschalige projecten, zowel nieuwbouw als renovaties, met individuele dan wel collectieve watertechnieken.

Trias aquatica

In dit project zetten de organisaties in op de drie assen van de trias aquatica: rationeel watergebruik via slimme oplossingen, circulair watergebruik met hemelwater en gezuiverd afvalwater en de lokale aanvulling van grondwaterstanden door middel van infiltratie, buffering en vergroening. In elk van die domeinen zijn tenslotte nog aanzienlijke stappen mogelijk én noodzakelijk. “De achterliggende reden heeft alles te maken met de klimaatverandering, die het gehele watersysteem onder druk zet”, verduidelijkt Garmyn. “Enerzijds hebben we te kampen met lange periodes van droogte, anderzijds met piekmomenten of net langere termijnen met hoge hemelwatervolumes. Het is aan de bouwsector om daar een passend antwoord op te formuleren.”

De projectverantwoordelijke ziet nog veel potentieel. “We zijn al best goed bezig, met op wettelijk vlak onder andere de hemelwaterverordening. In de praktijk zien we desalniettemin dat leidingwater met voorsprong de belangrijkste bron blijft op huishoudelijk niveau, terwijl twee derde van het watergebruik eigenlijk geen drinkwaterkwaliteit vereist. Met dit project hopen we daarin een sensibiliserende rol op te nemen en technologieën in de kijker te plaatsen die instaan voor een doorgedreven gebruik van regenwater of het zuiveren van afvalwater.” De Grote Waterenquête van Vlakwa, AquaFlanders en de UGent wijst alleszins op een groot publiek draagvlak. “Mensen staan open voor het hergebruiken van water. Wat grijs water (licht verontreinigd huishoudelijk afvalwater, nvdr.) betreft, is er wel nog een gebrek aan kennis.”

Meer doen met regenwater en gezuiverd water

Niet in het minst om gezondheidsrisico’s uit te sluiten, kent het project Waterbewust Bouwen een duidelijke wetenschappelijke insteek. Die kwam al tot uiting in de beginfase van het project, toen Bart Bleys (Head of Laboratory Water technologies bij Buildwise) en co een literatuurstudie voerden over de waterkwaliteit en de bijhorende wettelijke eisen. “Daarbij is vooral het onderscheid tussen hygiënische en laagwaardige toepassingen interessant: om te douchen en te koken is drinkwaterkwaliteit vereist, maar voor andere toepassingen bestaan er geen verplichtingen. Om toch bepaalde ijkpunten te hebben, onder meer rond hemelwater- en grijswaterhergebruik, zijn we ook op zoek gegaan naar normen of richtwaarden. In landen met een droogteproblematiek vind je die wel terug en merk je dat er vaak meer kan met hemelwater. Dit project en de cases boden een ideale opportuniteit om meer kennis op te bouwen rond de reële waterkwaliteiten, wat zeker bij die innovatieve regenwatersystemen erg leerrijk is.”

Ook over de zuiveringsoplossingen was volgens Bart Bleys nog te weinig geweten. “Door per project meermaals stalen te nemen en de waterkwaliteit te meten, kregen we de kans om een boeiende dataset samen te stellen. Uiteraard is er nog bijkomend onderzoek nodig om die statistisch relevant te maken, maar zo schetsen we toch al een waardevol beeld van de installaties en hun mogelijkheden.” Eén van de projecten, een privéwoning waar een innovatieve driestapsfilter het grijs water zuivert, gaf bijvoorbeeld aanleiding tot een opvallende vaststelling: uit een microbiologische analyse bleek dat het gezuiverde water sterk vergelijkbaar is met regenwater en dus geschikt is voor allerlei toepassingen. “Nogmaals: voor sluitende conclusies moet je meerdere stalen en projecten bekijken. Maar het is alleszins positief en hoopgevend, en dat is tot nu toe de rode draad over alle resultaten heen.”

Heel wat inspirerende cases

Het initiatief biedt de bouwsector een diverse verzameling inspirerende cases. Neem nu de autonome bio-ecologische kaswoning van architect Koen Vandewalle, die dankzij een doorgedreven systeem van waterrecuperatie zelfs geen aansluiting op het drinkwater- en rioleringsnet vereist. Of het circulaire kantoorgebouw van Kamp C, waar de groene buitengevel van Muurtuin niet alleen een isolerend effect heeft maar ook instaat voor de zuivering van grijs water tot water geschikt voor toiletspoeling. De volledig zelfvoorzienende Slow Cabins, die gebruikmaken van helofytenfilters, tonen op hun beurt aan dat er ook op kleine schaal veel mogelijk is.

Ook de meer grootschalige innovatieve oplossingen in collectieve woonprojecten zorgen voor inspiratie. Zo is er de case van DuCoop rond het district Nieuwe Dokken in Gent, een toonbeeld van circulariteit en een volledig gesloten lokale kringloop van water en energie. Zelf schuift Bleys een wijkproject van Brain in Wiekevorst naar voren als treffend voorbeeld. “Daar werd in de straat een bufferbekken ingebouwd om het regenwater van alle daken op te vangen en nadien te herverdelen naar de gebruikers. Een zeer slim systeem, want in droge periodes krijgt de bevloeiing van de bomen voorrang en daarnaast bevat het ook een zoutslot om de waterkwaliteit steeds op peil te houden.”

Code van goede praktijk

Met het oog op het tweede facet van het COOCK-project, de kennisverspreiding, ondernam het consortium verschillende stappen. Een uitbreiding van de website groenblauwpeil.be moet bouwprofessionals nog beter ondersteunen bij het creëren van klimaatbestendige percelen, en binnenkort wordt een hulptool gelanceerd voor het ontwerp en de dimensionering van grijswaterinstallaties. Voorts zit ook een code van goede praktijk in de pijplijn. “Daarin verzamelen we alle informatie over de cases en de technieken op een gestandaardiseerde manier”, duidt Garmyn. “Dat document zullen we begin 2024 publiceren. Via NAV, dat de projecten ook beschreef in artikelvorm, zullen we bovendien opleidingen organiseren. Alle praktijkcases, inzichten over hergebruik en knelpunten zullen dan aan bod komen. Elke stakeholder uit de bouwsector is er welkom.”