Vinden

Bewerkte voeding: Ultra big business

Het debat over ultrabewerkte voeding gaat vaak over gezondheid en soms ook over de gebruikte terminologie. Minder in beeld is de economische impact van dit type voeding. Alle indicatoren tonen een ongeziene explosie in de voorbije drie decennia. (Wouter Temmerman)

In 1867 ontwikkelde Nestlé zijn eerste vorm van bewerkte babyvoeding. Zeven jaar later verkocht het bedrijf al 1,6 miljoen kartons ervan in achttien landen. Het is maar één verhaal dat aangeeft dat voeding die in mindere of extreme mate bewerkt is, al meer dan anderhalve eeuw een motor voor groei is voor veel voedingsbedrijven. De impact die dat heeft op onze consumptiegewoonten, zorgt al geruime tijd voor de nodige discussie.

Ultrabewerkte voeding stond ook in 2024 meer dan eens in het middelpunt van het wetenschappelijke en maatschappelijke debat. Met de regelmaat van de klok verschijnen studies en opinies die uiteenlopende conclusies trekken over de impact van deze voedingsmiddelen op onze gezondheid. Terwijl critici ultrabewerkte voeding in verband brengen met aandoeningen zoals obesitas, diabetes en hart- en vaatziekten, nuanceert een recente uitgebreide studie in The Lancet Regional Health dan weer dat sommige producten risico’s inhouden en andere net niet.

Classificatie

Ook de voedingsindustrie zelf stipt aan dat het debat nog te vaak nuance mist. Sectorfederatie Fevia publiceerde in 2024 een standpunt over de materie, waarin ze duidelijk maakt dat het bewerken van voedingsmiddelen ook talloze voordelen biedt die niet over het hoofd mogen worden gezien. Bewerking maakt voedsel langer houdbaar, vermindert voedselverspilling en biedt gemak aan consumenten die niet altijd zelf kunnen koken. Bovendien zorgt bewerking ervoor dat voedingsmiddelen veiliger en beter verteerbaar worden, zoals bij pasteurisatie en fermentatie. “Bijna alle voedingsmiddelen worden bewerkt, zowel thuis als industrieel. Denk aan snijden, invriezen of bakken. Het gaat erom wat het eindproduct oplevert voor de consument”, stelt de federatie.

Fevia wijst er ook op dat er geen eenduidige wetenschappelijke definitie bestaat van ultrabewerkte voeding. “De NOVA-classificatie is een voedselclassificatiesysteem dat voedingsmiddelen in categorieën indeelt op basis van hun bewerkingsgraad”, klinkt het. “NOVA hanteert vier categorieën, die gaan van onbewerkte of minimaal bewerkte voeding tot ‘ultrabewerkte voeding’ of ultra processed food (UPF). Het classificatiesysteem houdt daarbij geen rekening met de nutritionele kwaliteit van het voedsel.”

Voetafdruk

Het debat over ultrabewerkte voeding gaat verder dan gezondheidsargumenten. Het raakt ook aan thema’s zoals duurzaamheid, voedselzekerheid en economische toegankelijkheid. Bewerking speelt een cruciale rol in het voeden van een groeiende wereldbevolking op een kwalitatieve en betaalbare manier. Toch blijven de kritische kanttekeningen nodig, zeker zolang er geen consensus is over de definitie van ultrabewerkte voeding en de impact ervan op lange termijn.

Intussen blijft het echter niet vanzelfsprekend om in te schatten hoe groot het belang van ultrabewerkte voeding in de voedingsindustrie is. Om dat in te schatten, is het nuttig om een reeks van indicatoren onder de loep te nemen. De eerste is een indicatie van de grootte van het aanbod. De NOVA-classificatie kenmerkt UPF’s als het aanbod aan voedingsmiddelen die zijn samengesteld met behulp van stoffen die normaal niet in een traditionele keuken voorkomen, zoals kleurstoffen, smaakstoffen, conserveringsmiddelen, gehydrogeneerde oliën en geraffineerde suikers. De lijst is lang en bevat bijvoorbeeld frisdranken, chips, koekjes, instantsoep, bewerkt vlees, suikerrijke ontbijtgranen, energierepen, enzovoort. Het Nederlandse Foodwatch zocht uit dat de UPF’s goed zijn voor 70% van het assortiment van de supermarkten.

Dat is een bevinding die aansluit bij andere data. Het Amerikaanse Northeastern University’s Network becijferde dat 73% van het Amerikaanse voedselaanbod ultrabewerkt is. Het ontwikkelde daarop prompt een publieke database met 50.000 voedingsmiddelen, waar je de graad van bewerking kan raadplegen. De Verenigde Staten zijn een mondiale veelvraat van ultrabewerkte voeding. Een recent Spaans onderzoek vergelijkt de werelddelen en acht UPF’s verantwoordelijk voor 60% van de calorie-inname bij Amerikanen, terwijl dat bij Europeanen schommelt tussen 14 en 44%. Toch blijkt vooral de Aziatische markt mondiaal de grootste te zijn.

De grote acht

Over de exacte marktgrootte van ultrabewerkte voeding is echter verrassend weinig geweten. Eén van de enige studies die de evolutie op lange termijn in kaart wist te brengen, komt van de Australische onderzoeker Benjamin Wood (Deakin University). Hij legt in een studie uit 2023 duidelijk uit hoe de UPF-industrie zich heeft ontwikkeld tot een belangrijke component van onze mondiale voedselsystemen. Een reeks van fmcg-bedrijven (fast moving consumer goods) zorgde volgens Wood voor de versnelling van de UPF-consumptie en bijgevolg ook voor een wereldwijde dieetverandering.

Volgens Wood verdubbelde de UPF-industrie in dertig jaar tijd in omzet: van 570 miljard dollar in 1989 tot 1,1 biljoen dollar in 2019. De acht grootste UPF-bedrijven in 2019 (op basis van omzetaandeel in de sector) waren Nestlé, PepsiCo, Unilever, Coca-Cola Company, Danone, Fomento Económico Mexicano (een exploitant van de grootste bottelarij van Coca-Cola Company), Mondelez en Kraft Heinz Co. “We ontdekten dat deze acht bedrijven tussen 1989 en 2019 ook consequent de topposities wisten vast te houden binnen de wereldwijde UPF-sector”, stipt Benjamin Wood aan.

De data die Wood verzamelde tonen aan hoe de UPF-business in drie decennia ultra big business werd. “Uit deze gegevens blijkt dat de wereldwijde UPF-industrie tussen 1989 en 2019 consequent winstgevender was (rendement op activa, nvdr) en veel hogere geaggregeerde nettowinstmarges had dan zowel de wereldwijde voedselproductie en primaire verwerkingsindustrie als de wereldwijde levensmiddelendetailhandel”, aldus Benjamin Wood. “De acht grote UPF-bedrijven vertoonden bijzonder hoge niveaus van winstgevendheid en nettowinstmarges. Die waren in de geanalyseerde periode aanzienlijk hoger dan die van de geaggregeerde wereldwijde UPF-industrie.”

Europese krimp

Benjamin Wood doet ook een uitstekende poging om de regionale evoluties duidelijk te maken. Hij noteert aanzienlijke verschillen tussen de continenten, met de Aziatisch-Pacifische markt als grootste regionale UPF-markt. “We zagen echter vooral tussen 2009 en 2019 een grote groei van de UPF-markt met meer dan 90% in het Midden-Oosten en Afrika”, zegt Wood. “In Azië en Latijns-Amerika gaat het om een groei in die periode met 40%, terwijl Noord-Amerika met slechts 3% groeide en Europa zelfs een krimp met 2% noteerde.” Ook op productniveau zijn er volgens de Australiër belangrijke verschillen te noteren. Zo blijven frisdranken de grootste mondiale markt voor UPF’s, maar presteert bijvoorbeeld babyvoeding bovengemiddeld goed (70% groei) en krimpt de markt voor ontbijtgranen (met 1%).

Deel van de oplossing

Alle UPF-data wijzen op de conclusie dat bewerkte voeding, in welke graad dan ook, een blijver is. Dat maakt van het stimuleren van juiste keuzes binnen het aanbod de meest aangewezen denkpiste binnen het gezondheidsdebat rond ultrabewerkte voeding. Fevia geeft aan dat de voedingsindustrie zichzelf ziet als een deel van de oplossing. “Wij zijn overtuigd dat wij deel uitmaken van de oplossing, en de consument kunnen helpen en ook stimuleren om voor de gezondere voedingskeuzes te kiezen”, schrijft het in zijn standpunt. “Maar we mogen niet vergeten dat overgewicht en obesitas complexe en multifactoriële fenomenen zijn. Het is dus essentieel om met de Belgische overheden en andere sectoren die voedingsmiddelen aanbieden, samen te werken om consumenten voor een meer evenwichtige levensstijl te helpen kiezen.”

Daarmee zit Fevia niet eens zo ver af van de conclusie die ook Benjamin Wood naar voor schuift. “Het omkeren van de wereldwijde dieetverandering zal structurele en regelgevende veranderingen vereisen”, zegt hij. “Die kunnen ervoor zorgen dat diëten van de bevolking en voedselsystemen in het algemeen niet ondergeschikt worden gemaakt aan de belangen van machtige bedrijven met winstoogmerk.”

Terug
Partner Content
Partner Content
Infotheek
De rol van merken in een complexe wereld

Complex Society - De rol van merken in een complexe wereld.

Transitie naar elektrische wagens

Bedrijven dragen transitie naar elektrische wagens

Vijf verschuivingen in het phishinglandschap

Vijf verschuivingen in het phishinglandschap;