Farmasector worstelt met tekort aan geneesmiddelen
In ons land waren eind 2023 net geen duizend humane geneesmiddelen onbeschikbaar. Het gaat niet om een tijdelijke piek, maar om een schaarsteprobleem met structurele oorzaken. De overheid, de industrie en de groothandel schuiven oplossingen naar voor op een moment dat ons land als EU-voorzitter de touwtjes in handen kan nemen. (Wouter Temmerman)
Met de regelmaat van de klok doken in 2023 berichten op over een stijgend aantal geneesmiddelen dat tijdelijk niet verkrijgbaar is. Een graadmeter om het tekort in te schatten, is de website FarmaStatus.be, een initiatief van het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG). De homepage van FarmaStatus vermeldde in november steevast een tekort tussen 200 en 300 medicijnen, maar Hugues Malonne, de nieuwe administrateur-generaal van het FAGG, liet zich begin november in een interview ontvallen dat het op dat moment eerder om 736 ontbrekende referenties ging. Het cijfer op de homepage geeft enkel de geneesmiddelen weer waarvoor in de dertig voorafgaande dagen een melding van onbeschikbaarheid binnenliep. Het rekenblad achter de cijfers houdt wel rekening met medicijnen die al langer onbeschikbaar zijn. Een optelsom van de geneesmiddelen met het label ‘tijdelijk onbeschikbaar’, ‘onderbroken commercialisatie’ en ‘beperkt beschikbaar’ zette de teller begin december op 904 referenties of 8,5% van het totale aanbod in ons land (definitief stopgezette geneesmiddelen hebben we in die berekening achterwege gelaten).
Interessant is dat de lijst van FarmaStatus ook aangeeft welke oplossingen al dan niet voorhanden zijn. Alternatieve geneesmiddelen kunnen soelaas brengen. Soms is bijvoorbeeld een aanpassing van de behandeling mogelijk of blijkt invoer door de producent of de apotheek de oplossing te zijn. Een groep van twintig referenties is echter kritiek onbeschikbaar en dat heeft vaak grote gevolgen. Het Vlaams Patiëntenforum voerde begin september een bevraging uit bij 542 respondenten. Van de 421 die ooit al te maken kregen met een onbeschikbaar geneesmiddel, gaf 44% aan dat de impact op de levenskwaliteit in zo’n geval groot is.
Niet te minimaliseren
Ook bij groothandel Febelco trekt CEO Olivier Delaere aan de alarmbel. “Ons land beschikt over een farmaceutische industrie waarop we trots mogen zijn en over een schitterend geneesmiddelenagentschap, maar we moeten stoppen met dit probleem te minimaliseren. Het wordt alleen maar groter en groter.” Gevraagd naar de redenen van de tekorten wijst de industrie naar verschillende verklaringen. “Onbeschikbaarheden zijn een complex gegeven met vele oorzaken op verschillende niveaus”, zegt Ann Adriaensen, Secretary General en Public Health Director bij Pharma.be, de algemene vereniging van de geneesmiddelenindustrie. “Denk aan het complex productieproces, de prijzendruk en het vrij verkeer van goederen.” De site van het FAGG vermeldt meer concreet onder andere productievertragingen, onbeschikbare grond- of hulpstoffen, een toegenomen vraag, logistieke problemen of terugroepingen. Eerder maakte Pharma.be al duidelijk dat de farmabedrijven geen risico’s nemen op vlak van veiligheid en kwaliteit en dat productieprocessen tijdrovend en kwetsbaar zijn. Opschalen bij een verhoogde vraag is niet vanzelfsprekend, lokale productie ontbreekt en opgelegde prijsdalingen zorgen er soms voor dat het niet meer haalbaar is om een product te blijven aanbieden.
Pharma.be schreef deze analyse uit in een persbericht, maar niet iedereen deelt de mening van de industrie volledig. Febelco bijvoorbeeld benadrukt de contingentering als oorzaak. Bij contingentering onderbreken farmaceutische bedrijven de leveringen, om hun voorraden op een gecontroleerde manier af te leveren. “Met name de commerciële contingentering zorgt voor problemen, omdat niet de vraag maar de marge bepaalt hoe de distributie naar de verschillende markten eruitziet”, aldus Olivier Delaere. “Voor ons is de commerciële contingentering één van de belangrijkste oorzaken van het tekort aan medicijnen, het FAGG moet hierin zijn verantwoordelijkheid opnemen.”
Parallelinvoer
Kijkend naar de oplossingen, tekenen zich intussen enkele duidelijke denkpistes af. “Om geneesmiddelen ook in de toekomst beschikbaar te maken en te houden voor de Belgische patiënt zullen we op lange termijn de nodige aanpassingen moeten doen om ons distributiesysteem minder vatbaar te maken voor allerlei externe factoren”, vat Ann Adriaensen samen. “Het aanmoedigen van een gezond competitief economisch klimaat dat meerdere actoren toelaat op de Belgische markt, is één van de nodige aanpassingen om een duurzaam distributiesysteem in plaats te brengen. Deze problematiek wordt daarom ook besproken met de minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke.”
Febelco schuift ook ideeën naar voor om het distributiesysteem te herbekijken. Zo pleit de groothandel voor meer parallelinvoer, waarbij het geneesmiddel in België op de markt gebracht wordt door een importeur die niet door de oorspronkelijke vergunninghouder is aangewezen. “Voor negen op de tien gevallen is over de grens wel een alternatief beschikbaar”, stelt Olivier Delaere. “Tegelijk kan meer transparantie helpen, zodat bijvoorbeeld challengers kunnen inschatten hoelang een product van een marktleider onbeschikbaar zal blijven. Die data maken het voor hen te verantwoorden om stock uit het buitenland naar België te brengen. Al kan ook de groothandel een rol spelen door met financiële steun van de overheid een grotere bufferstock aan te leggen. Leg daar nog een Europees solidariteitsmechanisme naast en dan ben ik overtuigd dat we binnen het jaar 300 producten weer beschikbaar kunnen maken.”
EU voorzitterschap
Vaak zijn de oplossingen die de verschillende actoren voorstellen in een Europese context te plaatsen. Ook het FAGG pleitte al voor een Europese ‘draaiende stock’. Stocks worden na een tijdje onbruikbaar en net daarom is een flexibel Europees systeem een goede optie, zo klinkt het. Dat België vanaf 1 januari het EU-voorzitterschap opneemt, is dan ook een kans. “Er komt Europese regelgeving aan, wellicht ook al tijdens het Belgisch Europees voorzitterschap”, verklaarde Hugues Malonne daarover en ook Febelco ziet de opportuniteit. “Hoewel we overtuigd zijn dat er al heel veel oplossingen op het lokale niveau mogelijk zijn, is het duidelijk dat België geroemd wordt om zijn knowhow op dit vlak”, besluit Olivier Delaere. “De beschikbaarheid van geneesmiddelen wordt voor Europa in de komende vijf jaar één van de grote thema’s en daarin kan onze Belgische industrie absoluut een heel mooie rol gaan spelen.”